Yerel Rüzgarlar

Şimdiye kadar anlatılan büyük basınç merkezlerinin dışında, daha dar sahaları ilgilendiren ve bu sebepten yerel aksiyon merkezleri denen bir takım alçak ve yüksek basınç sahaları vardır. Bu sahalardaki yerel basınç farklılıklarının meydana getirdiği rüzgarlara da yerel rüzgarlar adı alır.Üzerlerinde bir takım coğrafi faktörler rol oynamakla birlikte yerel rüzgarlar üzerinde rölyefin tesiri, kendini, sıcaklığın artması yahut azalması şeklinde gösterir. Bu açıdan yerel rüzgarlar iki grupta toplanırlar:

Sıcak yerel rüzgarlar : Fön, Sirokko, Hamsin

Soğuk yerel rüzgarlar : Mistral, Bora, Krivetz, Poyraz.

Fön Rüzgarı ve özellikleri

Kuzeybatı Avrupa üzerinde bir alçak basınç sahası teşekkül etmesi yahut Orta Avrup’dan bir gezici siklon geçmesi; bunlara karşılık Akdeniz üzerinde bir yüksek basınç meydana gelmesi halinde Fön rüzgarı esmeye başlar.Aksiyon merkezleri bu duruma göre fön rüzgarının yönü güneyden kuzeye doğru olacaktır. Rüzgar İtalya’dan İsviçreye geçerken Alplerin güneye bakan yamaçlarında yükselir; dağları aştıktan sonra ise Kuzey yamaçlarına doğru alçalır. Güney yamaçlarındaki yükselme, bu rüzgarı meydana getiren havanın genişlemesine ve soğumasına, kuzey yamaçlardaki alçalma ise havanın sıkışmasına ve ısınmasına sebep olur. Güney yamaçları tırmanırken soğuyan hava, kafi derece nem bulunduruyorsa, içindeki su buharı yoğunlaşır ve şiddetli yağmurlar meydana gelir.Bulundurduğu nemin büyük bir kısmını yükseldiği esnada yağmur şeklinde güney yamaçlara bırakan hava kütlesi, Alplerin zirvelerini aşıp kuzey yamaçlara doğru inerken, basınç artacağından sıcaklık artmaya başlar. Sıcaklıktaki artış, yaklaşık 100 m de 1 santigrat kadardır.Fön rüzgarları özellikle meydana getirdikleri tesirleri dikkati çekerler.Kışın estikleri zaman 1-2 saat içinde sıcaklığın 10-15 santigrat birden yükselmesine, karların erimesine, çığların teşekkülüne ve su baskınlarına sebep olurlar.Yaz mevsiminde meydana gelirlerse, çevrenin kurumasına ve ısınmasına ve yangına yol açarlar.Bu zararlarına karşılık, karları çabuk erittiği için, sürülerin çayırlara erken çıkmasını, meyve ve mahsulün erken olgunlaşmasını sağlaması açısından  Fön rüzgarlarının faydalı yönleri de vardır.

Sirokko Rüzgarı ve özellikleri

Büyük Sahranın kuzeyinde Cezayi, Tunus, İspanya, Sicilya ve İtalya kıyılarına doğru esen kuru ve sıcak bir rüzgardır. Sirrokko, Büyük Sahra üzerinde bir antisiklon, buna karşılık Batı Akdeniz üzerinde bir siklon teşekkül ettiğinden yahut Akdeniz üzerinden gezici alçak basınçlar geçtiğinde meydana gelir. Cezayir’e güneyden esen bu rüzgarlar, İspanya kıyılarına güneydoğudan, Tunus, Sicilya ve İtalya kıyılarına ise güneybatıdan gelir. Çıkış yerinin Büyük Sahra oluşu Sirokka’ya sıcak ve kuru hava kazandırmıştır.Onun içindir ki bu rüzgar, bilhassa Kuzey Afrika kıyılarında sıcaklığın daha artmasına, dolayısıyla dada şiddetli kuraklara sebep olur. Buna karşılık Sirokko Güney İtalya ve Dalmaçya kıyılarında, yine sıcak olarak eser fakat Akdeniz’e geçtiğinde nemlenmiş olarak gelir ve yağış bırakır. Havanın içindeki tozdan dolayı bu yağışlar çoğu zaman renklidir; öyle ki İtalya’da sirokko’nun getirdiği kırmızı renklidir; kan yağmuru olarak adlandırılır. Adı geçen kıyılara yağış bırakan sirokko kara içlerine girince yeniden kuraklaşır.

Hamsin Rüzgarı ve özellikleri

Sirokko karakterinde olan Hamsin, Mısır ve Libya kıyılarına çölden esen sıcak, kuru ve toz yüklü bir rüzgardır. Büyük Sahra’nın doğusu ile Doğu Akdeniz arasındaki basınç farklılıklarından ileri gelir. Şubat-Mayıs arasındaki devrece Sahranın doğusu yüksek basınç, Doğu Akdeniz ise alçak basınç sahası, halindedir. Aksiyon merkezlerinin bu durumu, Hamsinin güneyden kuzeye doğru esmesini sağlar. Bu rüzgarın canlılar üzerinde olumsuz etkisi görülür; deri kurumasına, teneffüs güçleşmesine, insanların bitkin hale gelmesine sebep olur. Hızlı estiği zaman beraberinde taşıdığı kumlarla kayaların aşınmasına yol açar.

Mistral Rüzgarı ve özellikleri

Fransa’da kuzey-kuzeybatıdan esen soğuk, kuru ve şiddetli bir rüzgardır. Mistral’in kendini en şiddetli olarak gösterdiği yer Rhone vadisidir. Bu rüzgar, kışın ve ilkbaharda, Lyon körfezine bir alçak basınç sahası yerleştiği zaman meydana gelir.Kuzeyden, Massif Central’lin karlı yüksek dağlarını geçerek geldiği için çok soğuktur.Mistral Rhone vadisinde şiddetini artması, bu hava akımının vadi içinde kanalize olmasının bir neticesidir.

Bora rüzgarı ve özellikleri

Bora, Adriya denizi, Dalmaçya ve İstirya kıyılarına esen şiddetli, kuru ve soğuk bir rüzgardır. Orta ve Doğu Avrupa üzerinde bir yüksek basınç, Tiren denizi üzerinde bir alçak basınç teşekkül ettiğinde yahut Orta İtalya’dan Adriyatik’e geçen bir alçak basınç görüldüğünde meydana gelir. Bu şartlar kendini daha çok kışın ve ilkbaharda gösterir. Kıyıya paralel bu dağlar ve yaylalardan gelen bu rüzgar, denize doğru ve vadilere göre estiğinden kanalize olur ve büyük şiddet kazanır. Bora estiği zaman bihassa İstirya kıyılarında şiddetli soğuk havalar hüküm sürer. Çünkü karla kaplı karst yaylarını geçmesi, bu rüzgarın geldiği yerde sıcaklığın hızla düşmesinde neden olur.Bora’nın tesiri altında kalan kıyı bölgeleri ile bu rüzgarın tesiri görülmediği iç kesimler arasında 15 santigrat kadar bir sıcaklık farkının oluşması bu yüzdendir.

Krivetz rüzgarı ve özellikleri

Krivetz, Romanya’da aşağı Tuna ovalarında kuzeydoğudan esen soğuk ve şiddetli bir rüzgardır. Bu rüzgar, Rusya üzerinde bir yüksek basınç oluştuğu, buna karşılık İtalya üzerinde gezici alçak basınçların Adriya denizi tesiri altında bulundurduğu hallerde kendini gösterir. Krivetz, Bora gibi kışın veya ilkbaharda eser. Güney Rusya’nın karlı ovalarını geçerken çok soğur ve mesela Bükreş’te sıcaklığın birkaç saatte 10-15 santigrat birden düşmesine sebep olur.

Poyraz rüzgarı ve özellikleri

Karadeniz ve Marmara havzalarında kuzeydoğudan esen soğuk ve şiddetli bir rüzgardır. Bilindiği gibi poyraz İstanbul ve çevresinin hakim rüzgarıdır. Buralarda poyraz yılın 120-130 gününde eser. Poyraz bora gibi kışın şiddetli ve soğuktur. Bu mevsimde yağış ve kar getirir. Yazın ise sıcak bölgelere doğru estiği için kuru fakat estiği yerleri serinleten bir rüzgar karakterindedir. Poyrazın şiddeti gece ve gündüz arasında fark gösterir. Gündüz oldukça sert esen poyraz, geceye doğru hafifleyerek kesilir.

Kaynak: Umumi Klimatoloji ve İklim Çalışmaları (Prof. Dr. Yusuf Dönmez )